Το ιταλικό τελεσίγραφο, η επιστράτευση, η πρώτη μέρα του πολέμου, οι απανωτές ήττες των επίλεκτων ιταλικών μεραρχιών και οι μάχες στην Πίνδο.
28η Οκτωβρίου! Εθνική επέτειος για τους απανταχού Έλληνες του κόσμου. Η μέρα αυτή σημάδεψε την Ελλάδα από τον πόλεμο του 1940 και έμεινε γνωστή ως επέτειος του “ΟΧΙ”. Στην πραγματικότητα ο εορτασμός αφορά όλο το έπος του 1940 και τις επιτυχίες της χώρας μας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά ουσιαστικά η ημερομηνία αυτή είναι η ημέρα που η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο!
Η ημέρα που οι Έλληνες αποφάσισαν να δείξουν τα δόντια τους στον εχθρό.
“Λοιπόν έχουμε πόλεμο”
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 η κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι, απαίτησε από την Αθήνα να επιτραπεί ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την ελληνοαλβανική μεθόριο προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει στρατηγικά σημεία της χώρας στο πλαίσιο των επιχειρήσεών του στην Μεσόγειο και στην Αφρική.
Το τελεσίγραφο επέδωσε στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, που τον επισκέφτηκε στις 02:45 το πρωί στο σπίτι του στην Κηφισιά, ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι. «Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε : “Alors, c’est la guerre” (Λοιπόν έχουμε πόλεμο)» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γκράτσι στο βιβλίο «Il Principio della fine – L’ impresa di Grecia ;» που εκδόθηκε το 1945 στην Ρώμη.
Εκφράζοντας το λαϊκό συναίσθημα ο Ιωάννης Μεταξάς απάντησε αρνητικά στο ιταλικό τελεσίγραφο, έχοντας πλήρη συναίσθηση του ραντεβού του με την ιστορία. Εξάλλου η χώρα προετοιμαζόταν χρόνια πριν για το ενδεχόμενο εμπλοκής της σε έναν νέο μεγάλο πόλεμο, όπως αποδείχθηκε αποτελεσματικά στο μέτωπο στη συνέχεια.
Η κίνηση αυτή του Μεταξά σηματοδότησε την είσοδο της, ουδέτερης μέχρι τότε, χώρας μας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την ίδια μέρα ο Πρωθυπουργός εξέδωσε το παρακάτω διάγγελμα:
“Προς τον ελληνικόν λαόν:
Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι επεδείξαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην, προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημας το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες μου εζήτησεν σήμερον την 3ην πρωινήν ώραν, την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν ότι προς κατάληψιν αυτών η κίνησις των στρατευμάτων της. θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ’ εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος.
Έλληνες, τώρα θα αποδείξωμεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον, αγωνισθήτε διά την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας, και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως
Ιωάννης Μεταξάς”.
Αντίστοιχο διάγγελμα έβγαλε και ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Β’, ενώ μήνυμα προς τον ελληνικό λαό απηύθυνε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρύσανθος.
«Πόλεμος! Οι Ιταλοί εισβάλλουν»
«Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Έκτακτο ανακοινωθέν. Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5.30 πρωινής της σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του Πατρίου Εδάφους» με την ανακοίνωση του υπουργείου Στρατιωτικών να παίζει στα ραδιόφωνα, τις σειρήνες της αντιαεροπορικής άμυνας και τα έκτακτα παραρτήματα των εφημερίδων -που έδιναν την είδηση του ιταλικού τελεσιγράφου και κατ’ επέκταση της εισόδου της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο- ξύπνησαν οι Έλληνες το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940.
Η είδηση έτρεχε από στόμα σε στόμα «Πόλεμος! Οι Ιταλοί εισβάλλουν». Τα συναισθήματα διαδέχονταν το ένα το άλλο, υπερηφάνεια, φιλότιμο, λεβεντιά, αγανάκτηση, περιφρόνηση, και μάλιστα όχι μόνο από αυτούς που έτρεχαν να καταταγούν, αλλά και από τον άμαχο πληθυσμό, που και αυτός αργότερα προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα.
Ελληνική Αντεπίθεση
Στις 14 Νοεμβρίου 1940, άρχισε η ελληνική αντεπίθεση στο μέτωπο και η προέλαση στη Αλβανία. Το γεγονός των αλλεπάλληλων καταλήψεων Βορειοηπειρωτικών πόλεων και χωριών κατέλαβε τις πρώτες σελίδες του ελεύθερου τύπου, στην Μεγάλη Βρετανία, στις Η.Π.Α. και λοιπές χώρες του κόσμου ενώ η κεντρική Ευρώπη βρισκόταν υπό το πέλμα του Γερμανικού στρατού, που ήδη είχε καταλάβει την Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, τις Κάτω Χώρες και το ήμισυ σχεδόν της Γαλλίας.
Οι ανέλπιστες ελληνικές επιτυχίες είχαν σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική της Αγγλίας, που από τα μέσα Νοεμβρίου, άρχισε να προσανατολίζεται προς ενίσχυση του μετώπου. Ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα, πίστευε ότι το μέτωπο στην Ελλάδα, όπως αυτό διαμορφώθηκε ύστερα από τις ηρωικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού, πρόσφερε την ευκαιρία στην Αγγλία να μεταφέρει εκεί το θέατρο των επιχειρήσεων κατά της Ιταλίας.
Η Ελλάδα βρέθηκε απότομα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Έγινε κυματοθραύστης κατά του τρόμου και της γενικής πεποίθησης των Ευρωπαϊκών λαών, ότι η νίκη των κσιδηρόφρακτων ναζιστικών και φασιστικών στρατιών ήταν βέβαιη και ότι η απομονωμένη Αγγλία δεν ήταν δυνατόν να σταματήσει την τρομερή στρατιωτική μηχανή των Γερμανών.
H επιτυχής έκβαση της παράτολμης απóφασης και η επί μακρóν διατηρηθείσα ψυχική δύναμη της Ελλάδας, συνετέλεσαν στη διάψευση του θρύλου “για το αήττητο του Άξονα” και άρχισε η μεταβολή στις εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πολέμου με θετικές επιπτώσεις στο διπλωματικó πεδίο. Κράτη που θεωρούνταν βέβαιο, óτι θα μετείχαν στον πóλεμο υπέρ του Άξονα άρχισαν να εμφανίζουν διστακτικóτητα για τη συμμετοχή τους ή και να προβάλλουν άρνηση. Οι Τάιμς έγραφαν στο φύλλο τους της 28ης Νοεμβρίου: ” Οι ελληνικές νίκες είχαν τεράστια απήχηση στην εγγύς Ανατολή… Στην Αίγυπτο διέλυσαν εντελώς τις ανησυχίες για ιταλική εισβολή και μετέβαλαν το Μουσολίνι, που θεωρούνταν απó τη λαϊκή φαντασία ως κάτι σπουδαίο, σε κωμικó πρóσωπο”.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί και η συμμετοχή στον αγώνα του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, παρά την μεγάλη διαφορά που υπήρχε σε σχέση με το ιταλικó, σε αριθμó, θωράκιση, ταχύτητα, δύναμη πυρóς και χρóνο πλεύσεως για τα υποβρύχια. Παρ’ óλα αυτά τα ελληνικά σκάφη εξετέλεσαν τη δύσκολη αποστολή τους χωρίς σοβαρές απώλειες. Βύθισαν εχθρικά μεταφορικά χωρητικóτητας αρκετών δεκάδων χιλιάδων τóνων και συνóδευσαν με επιτυχία τις στρατιωτικές αποστολές στο μέτωπο.
Τα Χριστούγεννα, το υποβρύχιο “Παπανικολής” με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Ιατρίδη, προσέβαλε ιταλική νηοπομπή στα ανοιχτά της Αυλώνας, βυθίζοντας δύο μεταγωγικά 20.000 και 15.000 τóνων και διέφυγε παρά τον απηνή διωγμó απó ιταλικά αντιτορπιλικά. Λίγες ημέρες αργóτερα το υποβρύχιο “Πρωτεύς” με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Χατζηκωνσταντή, βύθισε ιταλικó μεταγωγικó που μετέφερε στρατιωτικές δυνάμεις στην Αλβανία, για να βυθισθεί στη συνέχεια και το ίδιο αύτανδρο, έπειτα απó εμβολισμó που δέχτηκε απó ιταλικó αντιτορπιλικó. Την πρωτοχρονιά το υποβρύχιο “Λάμπρος Κατσώνης”, με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Σπανίδη, πυρπóλησε ιταλικó πετρελαιοφóρο, ενώ το “Παπανικολής” βύθισε στα ανοιχτά του Μπρίντεζι ιταλικó μεταγωγικó. Ανάλογες επιτυχίες σημείωσαν το υποβρύχιο “Νηρεύς”, το τορπιλοβóλο “Σφενδóνη”, το αντιτορπιλικó “Ψαρά” και το υποβρύχιο “Τρίτων”.
Η νίκη των Ελλήνων επηρέασε την έκβαση ολόκληρου του πολέμου
Η αντεπίθεση των Ιταλών, το Μάρτιο του 1941, απέτυχε, με κέρδος μόνο μικρές εδαφικές εκτάσεις στην περιοχή βόρεια της Χειμάρρας. Τις πρώτες μέρες του Απριλίου, με την έναρξη της γερμανικής επίθεσης, οι Ιταλοί ξεκίνησαν και αυτοί νέα αντεπίθεση. Από τις 12 Απριλίου, ο Ελληνικός Στρατός άρχισε να υποχωρεί από την Αλβανία, για να μην περικυκλωθεί από τους προελαύνοντες Γερμανούς. Ακολούθησε η συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς, στις 20 Απριλίου και με τους Ιταλούς, τρεις μέρες αργότερα, οι οποίες περαίωσαν τυπικά τον ελληνοϊταλικόγερμανικό πόλεμο.
Η απόκρουση της ιταλικής εισβολής αποτέλεσε την πρώτη νίκη των Συμμάχων κατά των δυνάμεων του Άξονα στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και ανύψωσε το ηθικό των λαών στη σκλαβωμένη Ευρώπη. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η νίκη των Ελλήνων επηρέασε την έκβαση ολόκληρου του πολέμου, καθώς υποχρέωσε τους Γερμανούς να αναβάλουν την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης, προκειμένου να βοηθήσουν τους συμμάχους τους Ιταλούς που έχαναν τον πόλεμο με την Ελλάδα. Η καθυστερημένη επίθεση τον Ιούνιο του 1941, ενέπλεξε τις γερμανικές δυνάμεις στις σκληρές συνθήκες του ρωσικού χειμώνα, με αποτέλεσμα την ήττα τους στη διάρκεια της Μάχης της Μόσχας.
